Ο Ξέρξης παρότι τελικά εκπόρθησε τα στενά των Θερμοπυλών, γνώριζε ότι θα ήταν δύσκολο να αντιμετωπίσει τους χιλιάδες Έλληνες που τον περίμεναν οχυρωμένοι στις ορεινές διαβάσεις των Μεγάρων, από όπου έπρεπε να περάσει για να συνεχίσει προς τον Ισθμό.
Ο στρατηγικός σχεδιασμός του Θεμιστοκλή παρασύρει τον Ξέρξη και τον στόλο του στα στενά της Σαλαμίνας.
Η Σαλαμίνα ήταν το μόνο ελεύθερο τμήμα του Αθηναϊκού κράτους κι αποτελούσε ιδεώδη βάση του Αθηναϊκού στόλου. Ο Θεμιστοκλής, με το χάρισμα του διορατικού ηγέτη, εκμεταλλεύεται τα πλεονεκτήματα της αμυντικής γραμμής της Σαλαμίνας. Έχει προηγηθεί έντονη αντιπαράθεση των Ελλήνων στρατηγών. Ακούγεται για πρώτη φορά η περίφημη φράση «πάταξον μεν, άκουσον δε» από τον Θεμιστοκλή, απευθυνόμενο στον Ευριβιάδη.
Ο πολιτικός αντίπαλος του Θεμιστοκλή κι εξόριστος στην Αίγινα Αριστείδης, περνάει τις γραμμές των Περσών με κίνδυνο της ζωής του κι φθάνει στο πλοίο του Θεμιστοκλή. Αποκαλύπτει τις κινήσεις του περσικού στόλου, του ανακοινώνει ότι τώρα που ή πατρίδα τους βρίσκεται σε κίνδυνο ξεχνάει κάθε έχθρα που είχε μαζί του και δέχεται να πολεμήσει ως απλός στρατιώτης κάτω από τις διαταγές του.
Με την ανατολή του ηλίου ακούγεται ο Παιάνας να αντηχεί από όλα τα ελληνικά πλοία: «Ω, παίδες Ελλήνων, ίτε Ελευθερούτε πατρίδ’ ελευθερούτε δε παίδας, γυναίκας, θεών τε πατρώων έδη, θήκας τε προγόνων, νύν υπέρ παντών αγών».
Είναι 28 ή 29 Σεπτεμβρίου (21-22 ημέρα του Βοηδρομιώνος κατά το αττικό ημερολόγιο). Με το πρώτο φως της ημέρας όλοι είναι έτοιμοι. Οι Πέρσες κοιτούν αφ’ υψηλού τα ολιγάριθμα ελληνικά σκάφη απέναντί τους. Η μάχη ξεκινά και ο Ξέρξης στο Αιγάλεω Όρος διαλέγει την καλύτερη δυνατή θέση για να παρακολουθήσει την εξέλιξη της μάχης, που έμελλε να είναι δυσάρεστη. Τις επόμενες οκτώ ώρες ο Ξέρξης θα δεί από τον θρόνο του το μισό σχεδόν στόλο του να καταλήγει στον βυθό της θάλασσας
Η σύγκρουση είναι αδυσώπητη και ο Περσικός στόλος συνθλίβεται στο στενό μεταξύ Κυνοσούρας και Κερατσινίου. 200 πλοία χάνουν οι Πέρσες, 40 οι Έλληνες. Παρότι ο στόλος του Ξέρξη παραμένει μεγαλύτερος του ελληνικού, η ήττα προκαλεί πανικό στον περσικό στρατόπεδο και ο Ξέρξης δίνει εντολή να αποπλεύσει ο στόλος του.
Η πιο σημαντική μάχη της παγκόσμιας ιστορίας έχει τελειώσει.
Η ναυμαχία της Σαλαμίνας εγγυάται εφεξής τη διαρκή ανεξαρτησία της Ελλάδας και την πρόοδο ενός πολιτισμού και μιας φιλοσοφίας που θα επηρεάσει ολόκληρη την Ευρώπη. Αν οι Έλληνες είχαν ηττηθεί στη ναυμαχία, δεν θα μιλούσαμε σήμερα για την ανάπτυξη του ελληνικού και του μετέπειτα δυτικού πολιτισμού.
« Ἴσως ἔλθωσι καιροὶ ἄλλοι εὐθετώτεροι πρὸς τοιαύτας δυσκόλους ἐπιχειρήσεις» θα πει το 1884 ο Χρήστος Τσούντας, στην αναφορά του προς την Αρχαιολογική Εταιρεία, κατά την διάρκεια της πρώτης ουσιαστικής υποβρύχιας έρευνας με στόχο τον εντοπισμό καταλοίπων της ιστορικής Ναυμαχίας, η οποία απέβη άκαρπη .
Από το 2016 πραγματοποιείται έρευνα στο πλαίσιο τριετούς προγράμματος συνεργασίας (2016-2018), μεταξύ της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων (Ε.Ε.Α.) του ΥΠ.ΠΟ.Α. και του Ινστιτούτου Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών (Ι.ΕΝ.Α.Ε.), υπό την διεύθυνση της Δρος Αγγελικής Σίμωσι, Προϊσταμένης της Εφορείας, και του Γιάννου Γ. Λώλου, Καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και Προέδρου του Ινστιτούτου, με την συμμετοχή του Εργαστηρίου Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας του Πανεπιστημίου Πατρών, υπό τον Καθηγητή Γιώργο Παπαθεοδώρου, με κύρια συνεργάτιδα την Αναπλ. Καθηγήτρια Μαρία Γεραγά. Μόλις προ μηνών ολοκληρώθηκε η δεύτερη φάση της διεπιστημονικής υποβρύχιας έρευνας στις ανατολικές ακτές της Σαλαμίνος που εξελίχθηκε, με εντατικούς ρυθμούς, σε θαλάσσια έκταση μείζονος ιστορικής σημασίας: α) στον Όρμο των Αμπελακίων, λιμένα της Κλασικής πόλης της Σαλαμίνος, υπό τον έλεγχο του Αθηναϊκού κράτους και κύριο χώρο συγκέντρωσης του ενωμένου Ελληνικού στόλου την παραμονή της ναυμαχίας του 480 π.Χ. και β) στην περιοχή στα βόρεια και ανοικτά της χερσονήσου της Κυνόσουρας, επί της οποίας εντοπίζονται τα σημαντικότερα μνημεία της Νίκης .
Σύμφωνα με την ανακοίνωση του Υπουργείου Πολιτισμού εντός του Αυγούστου 2017: «οι έρευνες, οι οποίες είναι οι πρώτες συστηματικές θαλάσσιες γεωφυσικές έρευνες στην περιοχή της Κυνόσουρας, έδωσαν πολύ μεγάλο όγκο ψηφιακών δεδομένων υψηλότατης ποιότητας, των οποίων η επεξεργασία αναμένεται να ρίξει φως στην παλαιογεωγραφική εξέλιξη της περιοχής και στον εντοπισμό στόχων αρχαιολογικής σημασίας. Εντοπίστηκε ένας πολύ μεγάλος αριθμός στόχων θαμμένων κάτω από τις χαλαρές αμμοιλύες του πυθμένα του Όρμου των Αμπελακίων. Μία υποενότητα αυτών των στόχων (μερικές δεκάδες) εντοπίστηκε σε βάθος κάτω από τον πυθμένα, το οποίο πιθανώς ανταποκρίνεται στο στρώμα της Κλασικής περιόδου και της Ναυμαχίας. Η εκτίμηση του μεγέθους, του σχήματος και του υλικού αυτών των θαμμένων στόχων τους καθιστούν πολύ σημαντικούς και υποψήφιους για έλεγχο κατά την επόμενη ερευνητική περίοδο».
Η πρόσφατη καταστροφή που έπληξε τον τόπο μας και η οποία για ακόμα μία φορά απέδειξε την οδυνηρή προχειρότητα του κρατικού μηχανισμού, δεν είναι καταστροφή μόνο οικολογική. Αποτελεί όνειδος ιστορικό και πολιτισμικό. Τα ιερά νερά της Θεϊκής- κατά τον Δελφικό χρησμό - Σαλαμίνος δεν μολύνθηκαν μόνον από τα πετρελαιοειδή• μολύνθηκαν, μολύνονται και δυστυχώς θα εξακολουθήσουν να μολύνονται από την ιστορική λήθη, την άγνοια και την έλλειψη σεβασμού προς την κληρονομιά μας. Η φύση θα βρει το δρόμο της αργά ή γρήγορα ώστε να θεραπεύσει τις πληγές της, η ανθρώπινη αδιαφορία όμως απέναντι στα σπουδαία, τα μεγάλα και τα ιερά, φαντάζει πιο αθεράπευτη από ποτέ. Αποτελεί κοινότυπη ευχή μετά από κάθε καταστροφή που πλήττει την πατρίδα μας, ελπίζουμε όμως τώρα να ειπωθεί για τελευταία φορά: Μακάρι η τραγική εικόνα των ακτών του Σαρωνικού να αποτελέσει την απαρχή για την αντίληψη ότι ο τόπος μας, το περιβάλλον και η ιστορία του έθνους μας αποτελούν δάνεια από τα παιδιά μας και στα οποία οφείλουμε να τα επιστρέψουμε με τόκο.
Για την ΟΝΝΕΔ Σαλαμίνας
Σαβίνα Π. Μπιθιζή
Δικηγόρος
